İslam Dininde Kurban Ritüelinin Sosyal Bütünleşmeye Etkisi
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17573013Anahtar Kelimeler:
Din Sosyolojisi, İslam, İbadet, Kurban, Kardeşlik, Sosyal BütünleşmeÖzet
Kurban ibadeti, Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam gibi ilahi dinlerde ortak bir uygulamadır. Bu ibadet, Allah’a olan teslimiyetin ve şükrün ifadesidir. Yahudi geleneğinde kurban; arınma, korunma, rahatlama, adak ve bereket gibi çeşitli sembolik anlamlar taşır. Hristiyanlıkta ise kurban kavramı daha çok kefaret inancı çerçevesinde ele alınır. Özellikle Hz. İsa’nın günahları bağışlatmak için kendini kurban etmesi, bu anlayışın temelini oluşturur. Bu sebeple Hristiyanlar, Hz. İsa’yı “Tanrı’nın kuzusu” olarak tanımlamaktadır.
Dinlerin ritüel ve ibadet yönü, mensuplarının yerine getirdiği dini pratiklerin tümünü kapsar ve bu yön, toplumsal aidiyet duygusunu güçlendirir. İslam’da da çeşitli dini törenler ve ibadetler, toplumsal birlik ve dayanışmayı pekiştiren ritüeller olarak değerlendirilir. İnanç ve ibadet boyutu, İslam inancında birbirini tamamlayan iki temel unsur olup, anlamlarını topluluk içinde kazanır. Bu bağlamda ne yalnızca inanç ne de sadece ibadet yeterlidir; anlam kazanması için bir arada bulunmaları gerekir. Kurban ibadeti de bu birlikteliği ifade eden önemli bir örnektir.
Kur’an’da Allah’ın rızık olarak verdiği hayvanların, Allah adına kesilmesinin meşru kılındığı belirtilmiştir (Hac, 22/34). Kurban, Allah’a yaklaşma ve teslimiyet göstergesidir.
Hz. İbrahim ve Hz. İsmail kıssası üzerinden şekillenen bu ibadet, bireysel arınmanın yanı sıra toplumsal dayanışmayı da pekiştirir. Kurban Bayramı’nda kesilen kurbanlar, bireyler arasında yardımlaşmayı artırır, kardeşlik ve dayanışma duygularını güçlendirir. Bu yönüyle kurban ibadeti, inananlar arasında sosyal bütünleşmeyi destekleyen önemli bir unsur haline gelir.
Kurban ibadeti, İslam toplumlarında yalnızca bireysel bir dini vecibe olarak değil, aynı zamanda toplumsal ilişkileri şekillendiren ve pekiştiren güçlü bir sosyal ritüel olarak da işlev görmektedir. Döküman Analizi Yöntemi’nin kullanıldığı bu araştırmamızın sonucunda kurban ritüelinin bireylerin kaynaşıp dayanışmasında ve sosyal bütünleşmenin sağlanmasında önemli bir işlev gördüğü ortaya çıkmıştır.
Referanslar
Abuzar, C. (2012). ‘‘Dinin Toplumsal Yaşam Üzerindeki Etkisi’’. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi ,16(26), 143-153.
Adam, J. L. (2007). Dinlerde kurban anlayışı (Çev. A. Yılmaz). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Akdoğan, A. (2020). ‘‘Kültür ve Din’’, Din sosyolojisi el kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 437- 452.
Ateş, A. O. (1996). İslam’a göre cahiliye ve Ehl-i Kitab örf ve adetleri, İstanbul: Beyan Yayınları.
Bardakoğlu, A. (2002). ‘‘Kurban’’ (İslam’da Kurban). Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt 2, ss. 2-11). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Bilgiseven, A. (1986). Genel sosyoloji. İstanbul: Filiz Kitabevi.
Bilmen, Ö. (1971). Büyük İslam ilmihali. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi.
Challaye, F. (1998). Dinler tarihi (Çev. Samih Tiryakioğlu). İstanbul: Varlık Yayınları.
Coştu, Y. (2020). ‘‘Toplumsallaşma ve Din’’, Din sosyolojisi el kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
Çağatay, N. (1989). İslam dönemine dek Arap tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Çapcıoğlu, İ. (2008). ‘‘İslam’da İnsan Onuru ve Sosyo- Kültürel Bütünleşme’’. Diyanet Aylık Dergi, 205, 21-24.
Çelik, Y. (2014). “Kur’an’da İbadet”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 41, 203-221.
Çetin, Ö. (2008). Kurban ile ilgili inanç ve tutumlar, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi, Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi.
Daryal, A. (2009). Kurban kesmenin psikolojik ve metafizik temelleri, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
Derveze, M. İzzet. (1997). et-Tefsiru’l-Hadis: Nüzul sırasına göre Kur’an tefsiri (Çev. Şaban Karataş). İstanbul: Ekin Yayınları.
Diyanet İşleri Başkanlığı. (2014). Türkiye’de dini hayat araştırması: Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Diyanet İşleri Başkanlığı. (2023). 2023 yılı vekaletle kurban kesim bedelleri açıklandı.
HTTPS://mugla.diyanet.gov.tr./Yatağan/sayfalar/contentdetail.aspx? Contentld=831&MenuCategory=Kurumsal
Diyanet İşleri Başkanlığı. (2025). https://www.diyanet.gov.tr/tr-tr/Kurumsal/Detay/37738
Duman, M. Z. (2008). Beyânu’l-Hak (Kur’an-ı Kerim’in nüzul sırasına göre tefsiri). Ankara: Fecr Yayınları.
Durkheim, E. (2005). Dini hayatın ilkel biçimleri (Çev. Aydın, F.). İstanbul: Ataç Yayınları.
Durkheim, E. (2006). Toplumsal İş Bölümü (Çev. Özer Ozankaya). İstanbul: Cem Yayınevi.
Durkheim, E. (2013). İntihar (Çev. Zühre İlkgelen). İstanbul: Pozitif Yayınları.
Durkheim, E. (2018). Dinsel Yaşamın İlk Biçimleri (Çev. Özer Ozankaya), İzmir: Cem Yayınevi.
Eken, H. (2007). ‘‘Kurban ve sosyal dayanışma’’. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 7(4), 77-96.
Erbaş, A. (1998). Hristiyan Ayinleri (Sakramentler). İstanbul: Nûn Yayıncılık.
Ergene, M. (1997). Kurbanın dini ve toplumsal kökenleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Fichter, J. (2009). Sosyoloji nedir? (Çev. N. Çelebi). Ankara: Anı Yayıncılık.
Freyer, H. (1987). Din Sosyolojisine Giriş (Çev. Battal İnandı). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Freyer, H. (1964). Din Sosyolojisi (Çev. Turgut Kalpsüz). Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınevi.
Girard, R. (2003). Kurban ve Kutsal (Çev. N. Alpay). İstanbul: Metis Yayınları.
Güç, A. (2003). Çeşitli Dinlerde ve İslam’da Kurban. Bursa: Düşünce Kitabevi.
Güler, İ. (1998). “Kur’an’da İmanın ve İnkarın Ahlaki ve Bilişsel Kognitif Temelleri” Düşünce Dergisi, 1, 7-24.
Günay, Ü. (2000). Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları.
Günay, Ü. (2020). “Toplumsal Bütünleşme ve Din”, Din Sosyolojisi. Ed. Niyazi Akyüz & İhsan Çapcıoğlu, 406- 420, Ankara: Grafiker Yayınları, 2. Basım.
Güneş, A. (2021). Dini hayatın sosyolojik tahlili: Malatya uygulaması, Ankara: İlahiyat Yayınları.
Hamidullah, M. (1974). İslam Peygamberi (Çev. M. Said Mutlu). İstanbul: İrfan Yayınevi.
Harman, Ö. F. (2019). Kur’an’da Yahudiler. İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi Kur’an Araştırmaları Merkezi Yayınları.
Inskeep, K. W. (1988). “Toplumsallaşma ve Din” (Çev.Yakup Coştu). Din Sosyolojisi El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
Karaca, F. (2015). Din Psikolojisi. Trabzon: Eser Ofset Yayıncılık.
Karagöz, İ. (2007). Dini Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Katar, M. (1997). Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam’da Tövbe. Ankara: Eskiyeni Yayınları.
Kayaalp, İ. (2005). “Kurban İbadeti ve İletişim Boyutu”, Diyanet Dergisi, 169, 48-52.
Koştaş, M. (1995). Üniversite Öğrencilerinde Dine Bakış. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Kıyak, A. (2021). ‘‘Kutsal ve Kutsalla İletişimin Bir Unsuru Olarak Kurban: (Sinemilli Aleviler Örneğinde)’’. Erciyes Akademi Dergisi, Özel Sayı, 577-596.
Köktaş, M. E. (1993). Türkiye’de Dini Hayat (İzmir Örneği). İstanbul: İşaret Yayınları.
Merrian, B. S. (2013). “Dökümanlardan Verilerin Toplanması’’ Nitel Araştırma (Çev. Selahattin Turan ve Hamit Özen). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Mirel, S. (2020). ‘‘Belgesel Hipotez’e Göre Yahudilik’teki Kurban İbadetinin Tarihsel Süreci’’. Milel ve Nihal: İnanç- Kültür- Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 17(1), 61-85.
Narin, İ. (2013). “Cahiliye Döneminde Kurbanlıklar Üzerinde Doğurganlığa Bağlı Olarak Bina Edilmiş Örfler ve Hükümler”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(2), 63-80.
Okumuş, E. (2020). “Toplumsal Değişim ve Din”, Din Sosyolojisi El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
Olgun, T. (1963). Müslümanlıkta İbadet Tarihi, İstanbul: Işık Basımevi.
Özen, Ç. (2020). ‘‘Kurban Bayramı İbadeti: İstanbul’da Bir Saha Çalışması Örneği’’. Aydın Türklük Bilgisi Dergisi, 6(10), 49-69.
Öztürk, Y. N. (1999). Kur’an’ın Temel Kavramları. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.
Radcliffe- Brown, A.R. (1968). “Din ve Toplum” (Çev. Ünsay Oskay). Sosyal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 23(4), 301-329.
Özyurt, C. (2015). ‘‘Durkheim Sosyolojisinde Toplumsal Bütünleşme Aracı Olarak Din’’. Sosyal Teoride Din, C. Özyurt & A. Zorlu & İ. Mazman (Ed.), (ss. 177- 239). Ankara: Hece Yayınları.
Sezen, Y. (2004). Antropolojiden Psikanalize Kurban ve Din. İstanbul: İz Yayıncılık.
Sinanoğlu, M. (1999). İbadet. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Sinanoğlu, A. (2006). “Günümüz Türkiye’si Genç Nüfusta Toplumsal Değişim, Bütünleşme ve Din İlişkisi -Elbistan Örneği”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 6, 217-269.
Sherkat, D. E. (2003). “Toplumsallaşma ve Din” (Çev: Yakup Coştu). Din Sosyolojisi El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
Smart, N. (1998). Dinler: Eski gelenekler ve modern dönüşümler (Çev. E. Kahya). İstanbul: İmge Kitabevi.
Tan, Z. (2011). ‘‘Kur’an Öncesi Arap Toplumunun Örf ve Adetlerini Bilmenin Kur’an-ı Anlamadaki Rolü: Kurban Örneği’’. Kur’an’ın Anlaşılmasına Katkı Açısından Kur’an Öncesi Mekke Toplumu Sempozyumu, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı- Kültür Müdürlüğü Yayınları. (Ss. 117-129)
Taplamacıoğlu, M. (1963). Din Sosyolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Taplamacıoğlu, M. (1975). Din Sosyolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2.Baskı.
Türkkahraman, M. ve Tutar, H. (2009). ‘‘Sosyal Değişme, Bütünleşme ve Çözülme Bağlamında Toplumda Farklı Kültür ve Anlayışların Yeri ve Önemi’’. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 1(1), 1-6.
Türkiye Diyanet Vakfı. (2023). Türkiye Diyanet Vakfı 2023’te 63 milyon 421 bin 735 kişiye ulaştı. Türkiye Diyanet Vakfı Resmî Web Sitesi. https://tdv.org/tr-TR/turkiye-diyanet-vakfi-2023te-63-milyon-421bin-735-kisiye-ulasti/
Uludağ, S. (1988). İslam’da Emir ve Yasakların Hikmeti. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Uygun, A. (2019). ‘‘Bir Kurban Ritüeli Olarak Kurbanın Yakılması ve Yağ Takdimi’’. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 43, 148-163.
Ünal, V. (2010). ‘İslam’da İbadetlerin Sosyal Fonksiyonu’’. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (1), 355-370.
Wach, J. (2020). ‘‘Toplumsal Bütünleşme ve Din’’ (Çev. Ünver Günay). Din Sosyoloji El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
Wach, J. (2020). Din Sosyolojisi (Çev. Ünver Günay). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
Yaparel, R. (1987). ‘‘Dinin Tanımı Mümkün Müdür?’’ İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5, 403-414.
Yüceler, F. (1989). Kurban ve Faziletleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
Yürük, T. (2020). ‘‘Ninian Smart’ın ‘Yedi Boyutlu Din Modeli’ne göre ortaöğretim programlarında din olgusunun yeri’’. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20(20), 760-802.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Uluslararası Sosyoloji ve Ekonomi Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 